 |
| Gambar Hiasan |
Jika negeri Kedah hanya
merupakan salah satu dari subkawasan dialek Kedah disebabkan dialek ini
mempunyai penyebaran yang melampaui sempadan negeri, maka ia sama dengan
keadaan di negeri Perak. Tutur kata yang boleh dikatakan mewakili dialek Perak
hanya terdapat di negeri Perak. Selain itu, bahagian-bahagian tertentu di
negeri Perak juga merupakan kawasan penyebaran dialek-dialek lain, iaitu dialek
Pattani di daerah Ulu Perak dan Larut Matang, dialek Kedah di daerah Taiping ke
Utara, dan dialek Selangor di daerah Ipoh ke Selatan. Kawasan daerah Perak yang
betul-betul mewakili dialek Perak ialah di daerah Parit dan Kuala Kangsar, manakala
sebahagian daerah Kuala Kangsar yang bersempadan dengan Taiping termasuk daerah
Kerian merupakan kawasan peralihan antara dialek Kedah dan dialek Perak.
Di sebelah barat lautnya ialah kawasan
Kerian yang merupakan kawasan yang masyarakatnya bertutur menggunakan dialek
Kedah. Di sebelah Utara pula, iaitu daerah Lenggong yang merupakan subkawasan
dialek Pattani, di arah Selatan, iaitu Ipoh yang merupakan kawasan dialek
Selangor dan bahagian di bahagian Timur yang meliputi kawasan daerah Grik, dan
Pengkalan Hulu banyak menerima pengaruh dialek Pattani dan dialek Kelantan. Dialek
yang akan saya kaji ialah dialek kawasan saya sendiri iatu kawasan daerah timur,
iatu Pengkalan Hulu atau Kroh. Pengkalan Hulu ini pula
dipecahkan lagi kepada beberapa subkawasan, iaitu kampumg Kuak Hulu,kampung Kuak Luar,Kuak Tengah,Kelian Intan,Kampung Air
Panas,kampung Selarong dan Felda
Lepang Nenering.Setiap kampung yang ditunjukkan di atas menuturkan
dialek-dialek yang berbeza antara satu sama lain misalnya Penduduk Felda Lepang
Nenering yang kebanyakan mereka berasal dari Taiping menggunakan dialek Taiping
dalam perbualan seharian.
Manakala bagi kampung Kuak Hulu, Kuak Luar, Selarong, dan Air Panas dan Kuak Tengah penduduknya kebanyakan
terdiri daripada penduduk asal kampung tersebut. Apabila kita menyebut sahaja
penduduk asal sesebuah kampung sudah mestinya dialek atau loghat yang
digunakan juga sama. Kebanyakan dialek yang digunakan oleh penduduk-penduduk
kampung yang dinyatakan di atas, mereka menggunakan dialek yang sama dan dapat
difahami oleh penduduk kampung lain walaupun jarak rumah mereka
berjauhan.Contohnya perkataan [kamu]
dalam dialek saya ialah [mu],penduduk-penduduk
kampung tersebut dapat memahami apabila seseorang menyebut perkataan [mu].Hal ini menunjukkan bahawa dialek
yang dituturkan oleh daerah Perak Timur, iaitu Pengkalan Hulu lebih kurang sama
dengan dialek yang dituturkan oleh penduduk Kedah, tetapi perbezaannya adalah
dari segi cara penyebutan sesuatu perkataan.
Saya telah memperkecilkan lagi skop
kajian saya tentang dialek daerah Perak Timur dengan mengambil kampung saya,
iaitu kampung Kuak Hulu sebagai
kajian dialek. Kampung Kuak Hulu ini pula dibahagi lagi kepada beberapa
subkampung yang kecil, iaitu kampung Tok
Balai,Kg. Seberang,Kg. Tok Ketua,Kg. Banggol Temak,dan Kg. Berangan. Kesemua
dialek yang dituturkan oleh penduduk di kampung ini adalah sama kerana mereka
tinggal dalam corak geografi perkampungan berkelompok. Dalam kajian saya
tentang dialek Kuak Hulu ini, saya telah menemu bual seorang respondan untuk
membantu saya lebih memahami lebih mendalam tentang dialek tempat asal saya. Penggunaan
respondan juga membantu saya dalam mengetahui bagaimana seseorang penutur jati
menyebut sesuatu perkataan atau fonem dari sudut fonetik dan fonologi, semantik,
morfologi, dan sintaksis serta membuat beberapa transkripsi fonetik tentang
perkataan yang disebut supaya saya dapat membezakan dialek Kuak Hulu (DKH) dengan
bahasa Melayu Standard (BMS).
Terdapat beberapa konsep yang digunakan
oleh penutur dialek Kuak Hulu dalam memberi sesuatu hal atau perkara dalam
kehidupan mereka, iaitu :
1. Konsep menghitung atau membilang
2. Konsep saiz dan bentuk
3. Konsep warna
4. Konsep rasa
1.
Konsep menghitung atau membilang
Dalam dialek asal tempat saya, iaitu dialek
Kuak Hulu (DKH) konsep menghitung atau membilang juga digunakan dalam
menentukan jumlah atau kuantiti sesuatu benda. Dalam dialek saya konsep
menghitung ini menggunakan sistem angka, iaitu satu, dua, tiga, dan seterusnya.
Berikut merupakan konsep menghitung dan transkripsi fonetik DKH dengan bahasa Melayu
Standard (BMS) :
|
Bilangan
|
DKH
|
BMS
|
|
Satu
|
Satu
|
Satu
|
|
Dua
|
Duʷa
|
Dua
|
|
Tiga
|
Tigha
|
Tiga
|
|
Empat
|
PaɁ
|
Empat
|
|
Lima
|
Lima
|
Lima
|
|
Enam
|
Naŋ
|
Enam
|
|
Tujuh
|
Juh
|
Tujuh
|
|
Lapan
|
Lapaŋ
|
Lapan
|
|
Sembilan
|
Sembilaŋ
|
Sembilan
|
|
Sepuluh
|
Sepluh
|
Sepuluh
|
2.
Konsep bentuk dan saiz
i)
Konsep bentuk
Sama seperti dalam dialek
Kedah, dialek Kuak Hulu turut mempunyai konsep saiz dan bentuk untuk
menunjukkan ciri-ciri sesuatu seperti manusia, binatang, benda, objek konkrit
dan abstrak. Dalam dialek Kuak Hulu,konsep bentuk yang asas atau selalu
digunakan dalam pertuturan harian adalah seperti bulat,bujur, tirus, dan besagi.
Besagi ini merupakan bentuk yang dipinjam dari dialek Kedah yang digunakan
oleh penutur untuk merujuk kepada objek yang ada segi misalnya, segi tiga dan empat segi. Di samping itu, terdapat juga bukan bentuk asas yang
digunakan dalam dialek Kuak Hulu ini seperti bongkok, bengkok, dan melekung.
Selain itu, dalam konsep bentuk dialek Kuak
Hulu turut menggunakan unsur-unsur alam sebagai menggantikan bentuk-bentuk
asas. Menurut respondan yang dikaji masyarakat Kuak Hulu bertindak sedemikian
adalah untuk menyatakan rupa seseorang dalam bentuk kiasan atau berlapik tanpa
menggunakan unsur-unsur yang kesat hingga membawa kepada pergaduhan sesama
sendiri. Dalam dialek Kuak Hulu penuturnya banyak menggunakan bentuk-bentuk
alam dalam mecirikan manusia terutama melalui anggota badan. Antara anggota
badan tersebut ialah hidung, telinga, mata,
betis, rambut, dada, kaki, gigi, dan sebagainya Contohnya :
|
Anggota badan
|
Unsur-unsur alam
|
|
Telinga
|
Gedebeŋ (capang)
|
|
Hidung
|
Pelepah nyɔ(kelapa),jambu,kepeɁ,mancung,dan
tinggi
|
|
Mata
|
Sepet.
|
|
Betis
|
Bunting padi.
|
|
Rambut
|
Cering(pacak)
|
|
Dada
|
Burung
|
|
Kaki
|
Gajah
|
|
Gigi
|
GohoɁ (jongang)
|
Contoh ayat :
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Tlinga mu gedebeng.
|
1)
Telinga kamu capang.
|
|
2)
Idung budaɁ tu macam pelepah nyɔ
|
2)
Hidung budak itu besar.
|
|
3)
Mata mu sepeɁ.
|
3)
Mata kamu sepet.
|
|
4)
Betis betina tu macam buting keladi.
|
4)
Betis perempuan itu sangat cantik.
|
|
5)
Cam na mu buaɁ rambut ceriŋ tu.
|
5)
Bagaimana kamu membuat rambut pacak
itu.
|
|
6)
Dada laki tu macam dada buruŋ.
|
6)
Dada lelaki itu tegap.
|
|
7)
Kaki budaɁ tu cam kaki gajah.
|
7)
Kaki budak itu sangat besar.
|
|
8)
Ba mu tengok gigi mak cik tu gohoɁ.
|
7)
Cuba engkau tengok gigi mak cik itu jongang.
|
ii)
Konsep saiz
Dari segi saiz pula dalam
dialek Kuak Hulu terdapat perkataan yang menunjukkan julat saiz dari yang
paling kecil hingga kepada yang paling besar misalnya, kecil, halus, kenit,lait, dan besar. Panjang pendeknya sesuatu
benda itu dilihat dari segi menegak dan mengufuk. Dari segi menegak cuma ada
dua perkataan sahaja, iaitu tinggi
dan rendah, manakala mengufuk pula
ada panjang dan pendek. Antara saiz yang kerap digunakan oleh penutur dialek Kuak
Hulu ialah gemuk, kurus, tinggi, rendah, kenit,
dan kepeh. Contoh ayat :
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Potong bawang tu keciɁ-keciɁ.
|
1)
Potong bawang itu kecil-kecil.
|
|
2)
Buʷah labu tu sangat laiɁ.
|
2)
Buah labu itu licin.
|
|
3)
Bɔla ni kǝpeh tak da angin.
|
3)
Bola ini kempis tidak ada angin.
|
Selain itu,saiz dalam dialek ini juga
menggunakan perkataan-perkataan lain dalam memberikan gambaran sesuatu saiz. Misalnya
gemuk seperti gemuk gedembok, kurus
sekeping, kurus renyeh, tinggi geleweng, panjang berjela, panjang lonjong, dan
pendek seketok. Gemuk gedembok ini menunjukkan seseorang itu sangat gemuk, maksud
‘gedembok’ di situ adalah sebagai
kata penguat dan tidak mempunyai sebarang makna. Begitu juga dalam saiz-saiz
yang lain yang dinyatakan di atas. Hal ini berbeza dengan ‘kecil’ yang terdiri daripada berbagai tafsiran dalam dialek Kuak
Hulu.Saiz ‘kecil’ bersinonim dengan
perkataan halus, kenit, dan lait
walaupun ia membawa maksud yang sama, tetapi cara penggunaannya yang berbeza. Perkataan
‘halus’ hanya digunakan untuk
menunjukkan sesuatu benda itu tidak dapat dilihat oleh mata kasar seperti
kuman, bakteria dan sebagainya. Perkataan ‘kenit’
digunakan untuk menunjukkan saiz manusia dan perkataan ‘lait’ digunakan untuk menunjukkan sifat sesuatu seperti buah labu.
Perkataan ‘lait’ ini lebih kurang
sama dengan perkataan ‘licin’ dalam
bahasa Melayu Standard. Contoh ayat :
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
BudaɁ tu ghemuɁ ghedemboɁ.
|
1)
Budak itu sangat gemuk.
|
|
2)
PiɁ tu panjaɲ berjela.
|
2)
Paip itu sangat panjang.
|
|
3)
TengoɁ budaɁ tu pendeɁ seketoɁ.
|
3)
Budak itu sangat pendek.
|
3.
Konsep warna
Dalam dialek Kuak Hulu
terdapat lapan perkataan untuk warna utama iaitu
warna merah, hijau, kelabu, kuning, putih, hitam, biru, dan koko(coklat). Warna
utama ialah warna yang dipersepsikan oleh penutur dialek ini. Selain itu, setiap
warna yang digunakan itu juga dikaitkan dengan alam sekeliling mereka.Contohnya
:
1)
Merah---merah darah,merah jentik,merah menyala,merah
jambu air, dan merah Pinang.
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Buʷah jambu tu meghah jentik.
|
1)
Buah jambu itu sangat merah.
|
|
2)
Mata ku meghah meɲala bila kena
asap
|
2)
Mata aku merah apabila terkena asap.
|
2)
Hijau---hijau daun,dan hijau pucuk pisang
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Baǰu mu ijaw macam dɔn.
|
1)
Baju kamu sangat hijau.
|
3)
Kuning---kuning
jahing,kuning kunyit,kuning langsat,dan kuning ubi.
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
KuliɁ anak mu macam kuning langsat.
|
1)
Kulit anak kamu sangat kuning.
|
4)
Putih------Putih melepak,dan putih sieh.
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Muka mu puʷteh
melepaɁ.
|
1)
Muka kamu sangat putih.
|
5) Hitam-------Hitam benderong,dan hitam manis(warna kulit
orang melayu).
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Muka Ali hitaŋ bendeghong.
|
1)
muka Ali sangat hitam.
|
6)
Kelabu-----Kelabu tahi anjing,kelabu asap
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Selua mu kelabu macam tiɁ anjing.
|
1)
Seluar kamu sangat kelabu.
|
Warna merah, iaitu merah jentik,menyala,pinang masak,dan jambu air
berfungsi sebagai kata penguat untuk menunjukkan warna sesuatu benda itu sangat
merah dan tiada benda lain yang dapat menandingi kemerahannya, begitu juga
dengan warna-warna yang lain.
4. Konsep rasa
Dalam dialek Kuak Hulu terdapat lima konsep
rasa yang utama, iaitu rasa pahit, manis,
masam, masin dan payau (rasa seperti
air sungai). Namun begitu, terdapat juga beberapa perkataan dalam dialek
ini merujuk kepada rasa misalnya rasa pedih, kelat, tawar, pedar (rasa kulit
limau), dan hanyai (rasa antara tawar dan manis seperti rasa buah yang terlalu
masak). Konsep rasa dalam DKH juga berkolokasi dengan alam semula jadi untuk
menunjukkan darjat kesangatan misalnya :
1)
Pahit--------Pahit berdengung,pahit kelang
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Selua mu kelabu macam tiɁ anjing.
|
1)
Seluar kamu sangat kelabu.
|
2) Manis---------Manis
lenting,manis buah
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Buah moɁ tan tu maneh leting.
|
1)
Buah rambutan itu sangat manis.
|
3) Masin-----masin
kiok
|
DKH
|
BMS
|
|
1)
Buah moɁ tan tu maneh leting.
|
1)
Buah rambutan itu sangat manis.
|
Sama seperti konsep warna tadi, konsep rasa
dalam dialek ini yang menggunakan alam semula jadi adalah untuk menunjukkan
darjat kesangatan sesuatu rasa dan tiada rasa yang lain dapat menandinginya
misalnya manis lenting menunjukkan
rasa itu sangat manis. Rasa pedar
dapat kita rasa apabila kita memakan buah seperti buah gawa,dan sentul apabila
kita makan buah ini terlalu banyak kita akan terasa gatal-gatal pada lidah, inilah
dikatakan rasa pedal itu. Manakala
rasa kelat pula merupakan peleburan
dua jenis rasa iaitu pahit dan masam. Contoh seperti di bawah :
1)
Pahit + masam = kelat
2)
Tawar + masin + kelat = payau
3)
Manis +tawar = hayai
4)
Kelak + masam = pedar
No comments:
Post a Comment